اختلال فصاحت با شروع در کودکی (لکنت زبان) اختلالی است که معمولاً در خلال سال اول زندگی شروع می‌شود. در آن جریان طبیعی کلام براثر رویدادهای حرکتی و غیرارادی تکلم از بین می‌رود. لکنت زبان شامل یک یا چند مورد زیر است: تکرار اصوات، طولانی کردن، وارد کردن اصوات اضافی، مکث در بین کلمات، جایگزینی مشهود کلمات برای اجتناب از وقف و وقف خاموش یا قابل شنیدن. لکنت زبان شدید اصولاً ...
اختلال فصاحت با شروع در کودکی (لکنت زبان)
اختلال فصاحت با شروع در کودکی (لکنت زبان) اختلالی است که معمولاً در خلال سال اول زندگی شروع می‌شود. در آن جریان طبیعی کلام براثر رویدادهای حرکتی و غیرارادی تکلم از بین می‌رود. لکنت زبان شامل یک یا چند مورد زیر است: تکرار اصوات، طولانی کردن، وارد کردن اصوات اضافی، مکث در بین کلمات، جایگزینی مشهود کلمات برای اجتناب از وقف و وقف خاموش یا قابل شنیدن. لکنت زبان شدید اصولاً حاوی خصوصیات ثانویه‌ای است که ممکن است شامل اختلال در تنفس، لب برچیدن، و کلیک زبان باشد. رفتارهای اضافی نظیر شکلک، حرکات ناگهانی سر یا حرکات غیرطبیعی بدن در حین تکلم منقطع یا قبل‌از آن ممکن است مشاهده شود.
مداخله زودرس اهمیت دارد زیرا در کودکان مداخله زودرس دریافت می‌کنند احتمال رفع کامل لکنت زبان ۷ برابر بیشتر است. در موارد شدید و برخی موارد درمان‌نشده، لکنت زبان الگوی ریشه‌داری پیدا می‌کند که در مراحل بعدی عمر اصلاح آن دشوارتر است و با ناراحتی اجتماعی و روانی قابل‌ملاحظه‌ای همراه است. در مواردی که لکنت زبان مزمن می‌شود و تا بزرگسالی ادامه می‌یابد، میزان اختلال اضطراب اجتماعی بین ۴۰ تا ۶۰ درصد گزارش شده‌است.
همه‌گیر شناسی
براساس یک پیمایش همگیر شناسی کودکان 3تا 17ساله که برگرفته از مطالعه پیمایشی سلامت ملی ایالات‌متحده است، شیوع لکنت زبان حدود ۱٫۶ درصد گزارش شد. لکنت زبان در بچه‌های کوچک شایع‌تر است و معمولاً در سنین بالاتر رفع می‌شود. سن معمول شروع لکنت زبان ۲ تا 7سالگی است و ۹۰ درصد مبتلایان تا 7سالگی علائم را بروز می‌دهند. تقریباً در ۶۵ تا ۸۰ درصد کودکان خردسال دچار لکنت زبان، این اختلال به‌مرور زمان و به‌طور خودبه‌خود فروکش می‌کند. طبق DSM-5 میزان شیوع لکنت زبان تا دوره نوجوانی به ۸ درصد کاهش می‌یابد. شیوع لکنت زبان در جنس مذکر ۳ یا ۴ برابر بیشتر از جنس مؤنث است. این اختلال در اعضای خانواده کودکان مبتلا شایع‌تر از جمعیت کلی است. گزارش‌ها حاکی از آن است ۲۰ درصد از فرزندان ذکور و 10درصد از فرزندان مؤنث مردان دچار لکنت زبان، دچار لکنت زبان خواهند شد.
هم ابتلایی
کودکان خردسالی که لکنت زبان دارند اصولاً در رشد زبان و تلفظ تاخیر نشان می‌دهند، بدون آنکه دچار اختلالات دیگر زبان و تکلم باشند. در کودکان سنین پیش‌دبستانی و سنین مدرسه مبتلا به لکنت زبان، میزان بروز اضطراب اجتماعی، امتناع از رفتن به مدرسه و سایر علائم اضطراب شایع‌تر است. کودکان بزرگ‌تر مبتلا به لکنت زبان نیز الزاماً به‌طور هم‌زمان دچار اختلالات زبان و تکلم نیستند، اما اغلب اختلالات و نشانه‌های اضطراب را بروز می‌دهند و درصورتی‌که لکنت زبان تا دوره نوجوانی ادامه یابد، میزان انزوای اجتماعی بیش‌از کل جمعیت نوجوانان خواهند بود. لکنت زبان هم چنین با انواعی از حرکات غیرطبیعی، تیک‌های قسمت فوقانی بدن و شکلک‌های چهره همراه است. سایر اختلالاتی که همراه با لکنت زبان دیده می‌شوند عبارت‌اند از اختلال آوایی (صوت گفتار) ، اختلال زبان بیانی، اختلال مختلط زبان دریافتی-بیانی، و اختلال کم‌توجهی/بیش‌فعالی (ADHD) .
سبب‌شناسی
شواهد فزاینده‌ای حاکی است که علل مختلفی از جمله عوامل ژنتیک، عصبی فیزیولوژیک و روان‌شناختی در بروز لکنت زبان نقش دارند و کودک را مستعد ضعف در فصاحت کلام می‌سازند. هیچ شواهدی وجود ندارد که اضطراب یا تعارض موجب لکنت زبان می‌شود و یا افراد دچار لکنت زبان بیشتر از افراد مبتلا به سایر انواع اختلالات زبان و تکلم دچار اختلالات روانی می‌شوند. بااین‌حال لکنت زبان ممکن است بر اثر برخی موقعیت‌های پراسترس تشدید شود.
سایر نظریات در مورد علت لکنت زبان عبارت‌اند از: الگوهای عضوی و الگوهای یادگیری؛ الگوهای عضوی شامل نظریاتی است که روی برتری جانبی ناکامل یا برتری غیرطبیعی مغزی تاکید می‌کنند. چند مطالعه که با استفاده از الکتروآنسفالوگرافی انجام‌شده اند نشان داده‌اند که در افراد مذکر مبتلا به لکنت زبان امواج آلفای نیمکره راست در برابر کلمات و تکالیف محرک سرکوب می‌شوند. افراد غیرمبتلا سرکوب امواج آلفا را در نیمکره چپ نشان داده‌اند و در افراد مبتلا به لکنت زبان چپ‌دستی و دوسو توانی بیشتر دیده می‌شود. مطالعات انجام‌شده روی دوقلوها و تفاوت‌های چشمگیر ابتلای دو جنس حاکی از آنست که لکنت زبان اساس ژنتیکی دارد.
نظریات یادگیری در مورد علت لکنت زبان شامل نظریه معنا زایی است که بر طبق آن لکنت زبان اساساً یک پاسخ آموخته‌شده به عدم فصاحت تجویزی دوران کودکی است. الگوی یادگیری دیگر روی شرطی شدن کلاسیک تکیه می‌کند و طی آن لکنت زبان نسبت‌به عوامل محیطی شرطی می‌شود. در الگوی فرمانش، تکلم فرایندی تلقی می‌شود که برای تنظیم به پسخوراندهای مناسب متکی است. در این نظریه فرض بر این است که لکنت زبان به دلیل قطع حلقه پسخوراند ایجاد می‌شود. مشاهدات حاکی است که لکنت زبان با صدای سفید کاهش می‌یابد و تاخیر پسخوراند شنیداری در افراد متکلم عادی ایجاد لکنت زبان می‌کند؛ این مشاهدات احتمال اعتبار نظریه پسخوراند را تقویت می‌کند.
به‌نظر می‌رسد عملکرد حرکتی عمده برخی افراد دچار لکنت تاثیر داشته یا مختصری غیرطبیعی است. مشاهده مشکلات طرح‌ریزی تکلم در برخی افراد دچار لکنت حاکی است که در لکنت زبان ممکن است کژکاری شناختی در سطح عالی‌تری مطرح باشد. هرچند کودکان دچار لکنت به‌طور معمول مبتلا به سایر اختلالات زبان و تکلم نیستند، اما به‌نظر می‌رسد سابقه طیف وسیعی از اختلالات زبان و تکلم در خانواده افراد دچار لکنت بیشتر از حد متوسط جامعه باشد. لکنت زبان احتمالاً بر اثر مجموعه‌ای از متغیرهای ژنتیک و محیطی ایجاد می‌شود که روی همدیگر تأثیر متقابل دارند.
تشخیص لکنت زبان
وقتی خصوصیات بالینی لکنت زبان بارز و کامل باشد و هر یک از ۴ مرحله آن به‌آسانی قابل‌شناسایی باشند، تشخیص لکنت زبان (اختلال فصاحت با شروع کودکی) مشکل نیست. مشکلات تشخیصی هنگامی بروز می‌کند که بخواهیم وجود لکنت زبان را در بچه‌های کوچک تشخیص دهیم، زیرا برخی از کودکان پیش‌دبستانی به‌طور گذارا دچار عدم فصاحت می‌شوند. در چنین مواردی ممکن است نتوان مشخص کرد که الگوی عدم فصاحت مزبور جزئی از رشد طبیعی زبان و تکلم است یا نشان‌دهنده مراحل ابتدایی پیدایش لکنت زبان است. اگر بالینگر مشکوک به لکنت زبان ابتدائی باشد، ارجاع به آسیب‌شناس گفتاری ضرورت می‌یابد.
خصوصیات بالینی
لکنت زبان معمولاً بین 18ماهگی و 9سالگی بروز می‌کند و بین سنین ۲ تا 5/3 و ۵ تا ۷ سال در اوج شیوع واضح دارد. برخی از افراد دچار لکنت (ولی نه همه آن‌ها) مشکلات زبانی و تکلمی دیگری نظیر اختلال آوایی و اختلال زبان بیانی نیز دارند. لکنت زبان به‌طور ناگهانی شروع نمی‌شود و نوعاً طی یک دوره چندهفته‌ای یا چند ماه با تکرار اصوات، کل کلمات اول عبارات یا کلمات طولانی بروز می‌کند. با پیشرفت اختلال، تکرارها بیشتر و بیشتر می‌شوند و سرانجام فرد در اکثر کلمات یا عبارات مهم دچار لکنت زبان پایدار می‌شود. حتی پس‌از بروز لکنت زبان، شخص ممکن است طی خواندن شفاهی، آواز خواندن و یا صحبت کردن با حیوانات خانگی یا اشیای بی‌جان لکنت زبان نداشته باشد.
در مراحل تدریجی پیدایش لکنت زبان ۴ مرحله پیاپی شناسایی شده‌است:
- مرحله1 در طی دوران پیش‌دبستانی بروز می‌کند. درابتدا مشکل دوره‌ای بوده و به مدت چند ماه یا چند هفته در فواصل طولانی تکلم طبیعی ظاهر می‌شود. درصد بالایی از این دوره‌های لکنت زبان بهبود می‌یابند. در خلال این مرحله کودک اکثراً هنگامی‌که ناراحت یا هیجان‌زده است یا مطالب زیادی برای گفتن دارد و یا تحت دیگر شرایط فشار ارتباطی دچار لکنت زبان می‌شود.
- مرحله ۲ معمولاً در سال‌های دبستان روی می‌دهد. این اختلال مزمن بوده و فواصل تکلم طبیعی اگر هم وجود داشته باشد محدود است. کودکان مبتلا از مشکلات تکلمی خود آگاه بوده و خود را مبتلا به لکنت می‌دانند و در مرحله ۲ لکنت زبان عمدتاً در بخش‌های اصلی تکلم (اسامی، افعال، صفات و قیدها) بروز می‌کند.
- مرحله ۳ معمولاً پس‌از سن 8سالگی تا دوران بزرگسالی بروز می‌کند، اغلب اواخر دوران کودکی و اوایل نوجوانی روی می‌دهد. در خلال مرحله ۳ لکنت زبان بیشتر در پاسخ به موقعیت‌های اختصاصی نظیر جواب دادن درس، صحبت با افراد غریبه، خرید از مغازه و مکالمه تلفنی به‌طور گذرا ایجاد می‌شود. تلفظ برخی از اصوات و کلمات برای فرد دچار لکنت مشکل‌تر است.
- مرحله ۴ نوعاً در اواخر نوجوانی و دوره جوانی بروز می‌کند.
افراد دچار لکنت به‌روشنی و با ترس زیاد لکنت زبان خود را پیش‌بینی می‌کنند، آنان از کلمات، اصوات و موقعیت‌ها می‌ترسند. جایگزینی کلمات و درازگویی شایع است. این افراد از موقعیت‌هایی که مستلزم تکلم است اجتناب کرده و دچار ترس و خجالت می‌شود.
افراد مبتلا به لکنت زبان ممکن است خصوصیات بالینی دیگری نیز داشته باشند، ازجمله: پیش‌بینی روشن و همراه با ترس لکنت زبان، اجتناب از برخی کلمات، اصوات یا موقعیت‌هایی که لکنت زبان در مورد آن‌ها قابل‌پیش‌بینی است، پلک زدن، تیک و لرزش لب‌ها یا فک. سرخوردگی، اضطراب و افسردگی در افراد دچار لکنت زبان مزمن شایع است.
تشخیص افتراقی
تفکیک عدم فصاحت طبیعی تکلم در سنین پیش‌دبستانی از لکنت زبان مقدماتی مشکل است. در لکنت زبان عدم فصاحت، تکرار بخشی از کار، طولانی کردن اصوات و قطع جریان هوای صدا در دستگاه صوتی بیشتر است. کودکان دچار لکنت زبان از نحوه صحبت کردن خود ناراحت و عصبی هستند. برعکس، بچه‌های کوچکی که در تکلمشان دچار عدم فصاحت هستند احساس ناراحتی نمی‌کنند. دیس فونی اسپاستیک اختلال تکلمی شبیه لکنت زبان است و وجه افتراق آن از لکنت زبان در این است که در دیس فونی اسپاستیک الگوی تنفسی غیرطبیعی است.
بریده گویی نوعی اختلال تکلمی است که در آن الگوهای تکلم ناموزون و آشفته بوده و همراه فوران جهش مانند کلمات و عبارات است. در بریده گویی افراد مبتلا معمولاً از اختلال خود آگاه نیستند، درحالی‌که افراد دچار لکنت پس‌از مرحله اولیه اختلال از مشکلات تکلمی خود آگاه هستند. بریده گویی اغلب خصوصیات همراه اختلال زبان بیانی است.
سیر و پیش‌آگهی
لکنت زبان معمولاً سیری درازمدت داشته و همراه با دوره‌های بهبود نسبی (به مدت چند هفته تا چند ماه) و دوره‌های تشدید است که دوره‌های تشدید اغلب وقتی بروز می‌کند که فرد مبتلا برای برقراری ارتباطات تحت فشار قرار دارد. ۵۰ تا ۸۰ درصد همه کودکان دچار لکنت (بیشتر آن‌هایی که دچار لکنت زبان خفیف هستند) به‌طور خود به خود بهبود می‌یابند. کودکان سنین مدرسه به‌طور مزمن دچار لکنت زبان هستند، ممکن است در نتیجه طرد اجتماعی روابطشان با همسالان تخریب شود. این کودکان اگر از صحبت کردن در کلاس خودداری کنند، ممکن است دچار مشکلات تحصیلی شوند. لکنت زبان در موارد مزمن با اختلالات اضطرابی همراه است و تقریباً نیمی از افراد دچار لکنت زبان پایدار اختلال اضطراب اجتماعی دارند.
درمان لکنت
در متون علمی درمان‌های مبتنی بر شواهد برای لکنت زبان درحال ظهور هستند. یکی از این درمان‌ها برنامه Lidcombe است که مبتنی بر مدل شرطی‌سازی عامل بوده و در آن والدین برای دوره‌هایی از زمان که کودک لکنت ندارد از تشویق استفاده می‌کنند و زمان‌هایی که کودک لکنت را نشان می‌دهد از او می‌خواهند که خودش واژه الکن را اصلاح کند. برنامه درمانی عمدتاً در خانه به وسیله والدین و تحت نظارت یک درمانگر زبان و گفتار اجرا می‌شود. برنامه درمانی دوم که در کارآزمایی‌های بالینی تحت بررسی است یک درمان تعامل والد کودک مبتنی بر خانواده است که عوامل استرس‌زای احتمالی مرتبط با تشدید لکنت زبان را شناسایی کرده و هدف آن کاهش این عوامل استرس‌زا است. درمان سومی که در حال حاضر در کارآزمایی‌های بالینی تحت پژوهش قرار دارد مبتنی بر این آگاهی است که تکلم هر سیلاب در هر زمان با یک ریتم بخصوص منجر به کاهش لکنت زبان در بزرگسالان می‌شود. به‌نظر می‌رسد این برنامه درمانی درصورتی‌که در اوایل اختلال و در کودکان پیش‌دبستانی اجرا شود، نتایج نویدبخشی در برخواهد داشت.
از لحاظ تاریخی اشکال متمایزی از مداخلات در درمان لکنت زبان بکار رفته‌اند. در رویکرد اول یعنی گفتاردرمانی مستقیم هدف مداخله تغییر پاسخ لکنت به تکلم فصیح با گام‌های سیستمیک و قواعد مکانیک گفتار است که فرد می‌تواند آن را تمرین کند. نوع دیگری از درمان لکنت زبان هدفش کاهش تنش و اضطراب در خلال تکلم است. این درمان‌ها ممکن است از تمرین‌های تنفسی و فنون آرام‌سازی استفاده کنند تا به کودک کمک کند سرعت تکلم را حس کرده و حجم تکلم خود را تنظیم نماید. فنون آرام‌سازی مبتنی بر این قضیه هستند که تقریباً غیرممکن است که در حالت آرمیده قرار داشته باشند و درعین‌حال لکنت زبان معمول خود را داشته باشیم. مداخلات فعلی برای لکنت زبان از تلفیقی فرد ویژه از توجه برگردانی رفتاری، فنون آرام‌سازی و تعدیل گفتاری جهت‌دار استفاده می‌کنند.
افراد مبتلا به لکنت که خود انگاره ضعیف و اختلالات اضطرابی یا افسردگی همراه دارند احتمالاً نیازمند درمان‌های اضافی با درمان شناختی-رفتاری (CBT) و یا دارودرمانی مثلاً با یکی از ضد افسردگی‌های مهارکننده انتخابی باز جذب سروتونین هستند.
یک نمونه از این رویکرد، خوددرمانی پیشنهادی بنیاد گفتاری آمریکا است. خود درمانی مبتنی بر این قضیه است که لکنت زبان نه یک علامت بلکه رفتاری است قابل تعدیل به افراد دچار لکنت گفته می‌شود که می‌توانند کنترل مشکلشان را بیاموزند که بخشی از آن با تعدیل رفتارهای منحرف همراه با وقفه‌های لکنت زبان و بخشی نیز با تعدیل احساساتشان درمورد لکنت زبان و نگرششان نسبت به آن انجام می‌شود. این رویکرد شامل حساسیت‌زدایی، کاهش واکنش هیجانی و ترس نسبت‌به لکنت زبان و جایگزینی و کنش مثبت به‌جای کنترل لحظه‌ای لکنت زبان است.
گفتاردرمانی کودکان
تمرینات تقویت عضلات و تنفس کنترل‌شده کمک می‌کند تا صدای کلمات شما بهبود یابد. شما همچنین میتوانید راه‌هایی را برای تمرین سخنرانی صحیح یاد بگیرید. برخی از افراد مبتلا به اختلالات تکلم نگرانی، خجالت‌زدگی یا افسردگی را تجربه می‌کنند. بحث درمانی ممکن است در این شرایط مفید باشد. یک درمانگر در مورد راه‌هایی برای مقابله با شرایط و راه‌های بهبود چشم‌انداز وضعیت شما صحبت خواهد کرد. اگر افسردگی شدید علت این اختلال باشد، داروهای ضد افسردگی می‌توانند کمک‌کننده باشد.
منبع: DSM-5
